سیستم مدیریت محیط زیست
معرفی استاندارد
ایزو 14001 استانداردی بین المللی است که الزامات یک سیستم مدیریت محیط زیست (EMS) را مشخص می‌کند. این استاندارد به سازمان‌ها کمک می‌کند تا با استفاده موثر از منابع، کاهش ضایعات و در مجموع کاهش ردپای محیط زیستی، کسب مزیت رقابتی و اعتماد ذینفعان، عملکرد محیط زیستی خود را بهبود بخشند.
مزایای پیاده سازی استاندارد ایزو 14001
سازمان‌ها با پیاده سازی استاندارد ISO 14001 می‌توانند به شکلی “همه جانبه” مسائل محیط زیستی خود را شناسایی، مدیریت، پایش و کنترل کنند.
این استاندارد صرفنظر از اندازه و نوع سازمان، دولتی یا خصوصی بودن آن به سازمان الزام می‌نماید که تمام مسائل محیط زیستی خود اعم از آلودگی هوا، آب و خاک، مصرف آب و تولید پساب، مدیریت ضایعات، کاهش تغییرات اقلیمی و انطباق با آن، مصرف منابع و افزایش راندمان را مد نظر قرار دهد. در این استاندارد موضوعات زیر مورد توجه قرار گرفته است:
- توجه به مدیریت محیط زیست در فرایندهای طرح‌ریزی استراتژیک
- نگاه محیط زیستی جدیتر در رهبری سازمان
- تعهد بیشتر به انجام اقدامات پیش‌دستانه در جهت ارتقای عملکرد محیط زیستی
سازمان با اتخاذ یک رویکرد استراتژیک و دریافت گواهینامه سیستم مدیریت محیط زیست (ISO 14001) به منافع زیر دست می‌یابد:
- اثبات انطباق با الزامات قانونی و مقرراتی در حال و آینده
- افزایش مشارکت رهبری و کارکنان
- افزایش شهرت سازمان و سطح اعتماد ذینفعان از طریق ایجاد ارتباطات استراتژیک
- تحقق اهداف استراتژیک کسب و کار از طریق لحاظ کردن مسائل محیط زیستی در مدیریت کسب و کار
- ایجاد مزیت‌های رقابتی و مالی از طریق افزایش راندمان و کاهش هزینه‌ها
- ترغیب تامین کنندگان به ارتقای عملکرد محیط زیستی خود ضمن ادغام آنها با سیستم‌های کسب و کار سازمان
حداقل‌های مورد نیاز جهت عقد قرارداد با شرکت گواهی دهنده
سازمان‌های علاقمند به دریافت گواهینامه استاندارد ایزو 14001 می‌بایست نسبت به آماده سازی ساختار مستندات مطابق با الزامات استاندارد و ارائه شواهد کافی و مناسب از اجرای این الزامات، اقدام نمایند.
از آنجا که در قراردادهای ثبت و صدور گواهینامه مدت محدودی برای انجام ممیزی در محل سازمان لحاظ می‌شود، لازم است سازمان دست کم از در دسترس بودن موارد زیر، اطمینان حاصل نماید:
- تعیین دامنه کاربرد سیستم مدیریت محیط زیست و معرفی سایت‌های عملیاتی و تولیدی
- بررسی موضوعات درون و برون سازمانی اثرگذار بر سیستم مدیریت محیط زیست
- شناسایی جنبه‌های محیط زیستی و ارزیابی پیامدهای محیط زیستی مرتبط با محصول/خدمت، فعالیت‌ها و فرایندهای سازمان از منظر چرخه عمر
- روش‌های اجرایی و مستندات الزام شده در متن استاندارد ایزو 14001
- تبیین الزامات قانونی و مقرراتی مرتبط با محصول/ خدمت یا فرایندها و فعالیت‌های سازمان
- اندازه‌گیری آلاینده‌های محیط زیستی بر طبق قوانین سازمان محیط زیست
- انجام مانورهای محیط زیستی
- انجام ممیزی داخلی و بازنگری مدیریت
آشنایی اجمالی با الزامات استاندارد ایزو 14001
استاندارد ISO 14001 مبتنی بر پیاده سازی متدولوژی PDCA یا همان Plan–Do-Check-Act (طرح‌ریزی- اجرا- بررسی- اقدام) است. به علاوه از رویکرد فرایندی برای مستندسازی و بازنگری ساختار سازمانی، مسئولیت‌ها و روش‌های اجرایی مورد نیاز جهت دستیابی به یک سیستم مدیریت محیط زیست کارآمد بهره گرفته می‌شود. بخش‌های مشخصی از استاندارد حاوی اطلاعات در خصوص عناوین بسیاری از جمله موارد زیر است:
- شناسایی ریسک‌ها و فرصت‌های مرتبط با جنبه‌های محیط زیستی، الزامات تطابقی، سایر نیازها و انتظارات ذینفعان و نیز سایر موضوعات مرتبط با محیط زیست از جمله اعتبارات جهانی برای کاهش ردپای کربن، مقابله با پدیده گرمایش جهانی، اهداف توسعه پایدار سازمان ملل متحد و ….
- ارزیابی جامع جنبه‌ها و پیامدهای محیط زیستی با مد نظر قرار دادن چرخه عمر از تامین یا استخراج مواد اولیه تا تحویل و اتمام دوره مصرف محصول
- تعیین اهداف و برنامه‌های محیط زیستی در جهت کاهش ریسک‌های محیط زیستی و بهبود عملکرد محیط زیستی سازمان
- مسئولیت‌های مدیریت و نقش رهبری در تعهد به اصل پایداری (Sustainability)
- تعیین نقش‌ها و مسئولیت‌های سازمانی در قبال موضوعات محیط زیستی
- اجرای دستورالعمل‌ها و مقررات محیط زیستی سازمان در سطح عملیات و فرایندهای سازمانی
- اندازه‌گیری، تحلیل و بهبود EMS از طریق فعالیت‌هایی چون اندازه‌گیری‌های محیط زیستی، ممیزی‌های داخلی و اقدامات اصلاحی و پیشگیرانه
منظر چرخه عمر (Life Cycle Perspective): یکی از مفاهیمی که در استاندارد ایزو 14001 مورد توجه قرار گرفته است، منظر چرخه عمر در شناسایی جنبه‌های محیط زیستی محصول/ خدمت می‌باشد که کلیه مراحل متوالی و مرتبط در سیستم محصول/ خدمت از گرفتن مواد خام یا تولید از منابع طبیعی تا امحاء نهایی را دربرمی‌گیرد. به عبارت دیگر مراحل چرخه عمر شامل گرفتن مواد خام، طراحی، تولید، حمل ونقل/ تحویل، مصرف، اقدامات در پایان دوره مصرف (بازیافت، بازچرخانی، نوسازی، احیاء) و امحاء نهایی می‌شود. برای درک شفافتر از این مبحث، ارزیابی پیامدهای محیط زیستی از گهواره تا گور (Cradle-to-Grave) وارد فرهنگ واژگان محیط زیستی شده و به طور وسیع به کار گرفته می‌شود. البته باید توجه کرد که تنها لازم است سازمان به جنبه‌هایی از مراحل چرخه عمر توجه کند که یا مستقیماً تحت کنترل آن قرار دارند یا سازمان می‌تواند بر آنها تاثیر گذار باشد.
قابل ذکر است که استاندارد از سازمان‌ها انتظار ندارد که ارزیابی چرخه عمر (Life Cycle Assessment) را در دستور کار خود قرار دهند. اما دور از انتظار نیست که با ارتقای دوره‌ای الزامات استانداردها، این ارزیابی نیز مد نظر قرار گیرد.
منظر یا پرسپکتیو در لغت به معنای نگاه کردن به چیزی از یک نقطه خاص است. لذا منظر چرخه عمر به معنای نگاه کردن به کل چرخه عمر از نقطه‌ای از مراحل چرخه عمر است که سازمان در آن واقع شده است و ویزگی‌های خاص منظرخود را دریافت می‌کند.
برای توضیح بیشتر حیطه کنترل و منطقه نفوذ سازمان در مراحل چرخه عمر شماتیک زیر می‌تواند مفید واقع شود:
برای دانلود فایل PDF مربوط به این استاندارد اینجا کلیک کنید.
برای کسب اطلاعات درباره فرآیند دریافت گواهی‌های سیستم مدیریت اینجا کلیک کنید.
